Czy mdłości w ciąży są codziennie? Sprawdź, co warto wiedzieć

Jakie czynniki wpływają na częstotliwość nudności w ciąży?

Nudności to jeden z najczęstszych objawów wczesnej ciąży, który dotyka niemal połowy kobiet. Chociaż mogą występować w różnym stopniu i przez różny czas, zrozumienie czynników wpływających na ich częstotliwość może pomóc w zarządzaniu tym problemem. Wiele kobiet doświadcza nudności codziennie, ale nie każda ciężarna ma taki sam przebieg tej dolegliwości. Istnieje wiele zmiennych, które decydują o tym, jak intensywne i częste będą nudności w czasie ciąży.

1. Poziom hormonów ciążowych

Jednym z głównych czynników wpływających na pojawianie się nudności w ciąży jest wzrost poziomu hormonów ciążowych, w tym gonadotropiny kosmówkowej (hCG) i progesteronu. Hormon hCG jest wytwarzany przez łożysko, a jego stężenie w organizmie kobiety gwałtownie rośnie w pierwszym trymestrze ciąży. Wysokie poziomy hCG są związane z nasilenie nudności, zwłaszcza między 7. a 12. tygodniem ciąży​​. Progesteron z kolei wpływa na rozluźnienie mięśni przewodu pokarmowego, co może spowolnić trawienie i prowadzić do uczucia pełności oraz nudności​.

2. Genotyp i cechy indywidualne

Nie wszystkie kobiety doświadczają nudności w taki sam sposób, a niektóre z nich są bardziej narażone na ich wystąpienie. Kobiety, które miały nudności i wymioty w poprzednich ciążach, często doświadczają ich również w kolejnych ciążach. Dodatkowo, genotyp może odgrywać kluczową rolę w podatności na nudności. Istnieją również badania sugerujące, że kobiety, które mają wyższy wskaźnik masy ciała (BMI) lub młodszy wiek, są bardziej podatne na objawy ciążowe, w tym nudności​​.

3. Styl życia i dieta

Styl życia oraz dieta przyszłej matki również mają wpływ na częstotliwość nudności w ciąży. Brak odpowiedniego nawodnienia, dieta uboga w witaminy, w tym kwas foliowy, oraz nadmierne spożycie tłustych potraw, mogą nasilać objawy nudności. Dodatkowo, niektóre kobiety reagują silniej na bodźce zewnętrzne, takie jak zapachy, światło czy dźwięki, co może potęgować uczucie mdłości. Z kolei częste posiłki w małych porcjach oraz spożywanie produktów bogatych w witaminy i minerały może pomóc złagodzić objawy​​.

4. Czynnik psychologiczny

Nie tylko fizyczne zmiany w organizmie wpływają na częstotliwość nudności, ale także czynniki psychiczne. Stres i niepokój związany z ciążą mogą zaostrzać objawy. Kobiety, które są bardziej zestresowane lub które doświadczają trudności emocjonalnych w czasie ciąży, mogą zauważyć nasilenie nudności. Dodatkowo, kobiety, które miały w przeszłości zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia, mogą być bardziej narażone na częstsze nudności​.

Aromaterapia na mdłości w ciąży

5. Wiek matki i liczba ciąż

Wiek matki ma również znaczący wpływ na to, jak często i jak intensywnie będą występować nudności w ciąży. Młodsze kobiety, zwłaszcza te, które są w wieku poniżej 30. roku życia, częściej zgłaszają objawy ciążowe. W przypadku kobiet, które przeżywają swoją pierwszą ciążę, nudności mogą być bardziej intensywne i występować codziennie w pierwszych tygodniach​. Ponadto, kobiety w ciąży wielopłodowej, które spodziewają się bliźniaków lub trojaczków, również mogą doświadczać bardziej nasilonych nudności z powodu wyższego poziomu hormonów ciążowych​.

6. Zakażenia i inne schorzenia

Niektóre schorzenia, takie jak zakażenie bakterią Helicobacter pylori, mogą również zwiększać intensywność nudności. Infekcje żołądkowe lub inne zaburzenia trawienia, a także obecność innych chorób przewlekłych, mogą powodować nasilenie objawów. Z tego powodu ważne jest, aby kobieta w ciąży była regularnie monitorowana przez lekarza, szczególnie jeśli objawy nudności są wyjątkowo uporczywe​:contentReference[oaicite:10]{index=10}​.

czynników wpływających na nudności w ciąży

  • Hormony ciążowe: zwłaszcza hCG i progesteron.
  • Genotyp i cechy indywidualne: historia poprzednich ciąż, BMI, wiek.
  • Styl życia i dieta: nawodnienie, dieta uboga w witaminy.
  • Czynniki psychiczne: stres, niepokój, wcześniejsze zaburzenia odżywiania.
  • Wiek matki i liczba ciąż: młodsze kobiety i ciążę wielopłodowe.
  • Zakażenia i inne schorzenia: np. infekcje bakteryjne.

Wszystkie te czynniki mają wpływ na to, jak często i w jakim stopniu przyszła mama będzie doświadczać nudności. Ważne jest, aby odpowiednio dbać o siebie, unikać stresu i monitorować zmiany w organizmie, aby zminimalizować ich wpływ na codzienne życie.

Czy mdłości w ciąży są codziennie?

Mdłości poranne czy całodziennie – jak to wygląda w praktyce?

Mdłości w ciąży to jedno z najczęstszych i najbardziej dokuczliwych dolegliwości, które mogą wystąpić w pierwszym trymestrze. Choć powszechnie kojarzymy je z porankami, nie zawsze mają one miejsce tylko rano. Wiele kobiet doświadcza mdłości przez cały dzień. Jak więc wygląda to w praktyce? Czy mdłości muszą występować codziennie, czy to raczej przypadłość okazjonalna?

Ciąża bliźniacza a mdłości

Poranne mdłości – co warto wiedzieć?

Termin „poranne mdłości” jest często mylnie rozumiany. Chociaż najczęściej pojawiają się rano, to mogą występować o każdej porze dnia. To zjawisko, znane również jako nudności ciążowe, jest wynikiem gwałtownych zmian hormonalnych, jakie zachodzą w organizmie kobiety w ciąży. W szczególności zwiększenie poziomu hormonu HCG (gonadotropiny kosmówkowej) oraz estrogenów prowadzi do intensyfikacji reakcji organizmu na różne bodźce, takie jak zapachy, jedzenie czy zmiany temperatury. Warto zaznaczyć, że choć poranne mdłości są często przypisywane początkowej fazie ciąży, mogą one występować również w innych okresach. Niektóre kobiety odczuwają je w ciągu całego dnia, co może wpłynąć na ich codzienne funkcjonowanie. W takim przypadku mdłości są bardziej uporczywe i mogą utrzymywać się przez dłuższy czas, co w niektórych przypadkach wymaga konsultacji z lekarzem.

Mdłości całodziennie – skąd się biorą?

Mdłości, które nie ograniczają się tylko do poranków, mogą być objawem bardziej intensywnego przebiegu ciąży. W takich przypadkach są one znane jako „nadmierne mdłości ciążowe” i mogą obejmować nie tylko nudności, ale także wymioty. Tego typu dolegliwości są bardziej uciążliwe, gdyż potrafią znacznie wpłynąć na codzienne życie kobiety. W najcięższych przypadkach, gdy kobieta wymiotuje przez cały dzień, istnieje ryzyko odwodnienia oraz utraty masy ciała, co wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Jeśli nudności nie ustępują po kilku tygodniach lub stają się coraz bardziej intensywne, konieczna może być wizyta u lekarza. Zbyt długie utrzymywanie się mdłości może prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia równowagi elektrolitowej, odwodnienie, a w skrajnych przypadkach – zagrożenie dla zdrowia matki i dziecka. W takich sytuacjach lekarze mogą zalecić specjalne leczenie farmakologiczne lub nawet hospitalizację.

Jak radzić sobie z mdłościami, które trwają przez cały dzień?

W przypadku mdłości, które trwają przez cały dzień, warto zastosować kilka sprawdzonych metod, które mogą pomóc złagodzić objawy. Oto kilka wskazówek, które mogą okazać się pomocne:

  • Unikaj drażniących zapachów – mocne zapachy, takie jak perfumy, dym papierosowy czy gotowanie, mogą nasilać mdłości. Staraj się unikać takich sytuacji, gdy tylko jest to możliwe.
  • Jedz regularnie, małe posiłki – duże posiłki mogą obciążyć żołądek i nasilić nudności. Postaraj się jeść w małych porcjach, ale regularnie przez cały dzień.
  • Imbir i migdały – te produkty mają właściwości łagodzące mdłości. Imbir, szczególnie w postaci herbaty, może przynieść ulgę w przypadku ciąży.
  • Dbaj o odpoczynek – sen jest najskuteczniejszym sposobem na regenerację organizmu. Często mdłości mogą nasilać się z powodu przemęczenia.
  • Unikaj stresu – stres może pogarszać objawy mdłości, dlatego warto zadbać o odpowiednią relaksację, np. przez medytację lub spacery na świeżym powietrzu.

Inne możliwe przyczyny mdłości całodziennych

Choć mdłości w ciąży są najczęstszą przyczyną nudności przez cały dzień, istnieją także inne możliwe przyczyny, które warto wziąć pod uwagę. Mdłości mogą być związane z różnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak:

  • Mocznik w organizmie – u kobiet z problemami z nerkami, takimi jak niewydolność nerek, mdłości mogą występować przez cały dzień.
  • Choroby przewodu pokarmowego – niektóre schorzenia układu pokarmowego, jak choroba wrzodowa, mogą powodować nudności, które nasilają się po jedzeniu.
  • Choroba tarczycy – nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy również może powodować mdłości przez cały dzień.
  • Zatrucie pokarmowe – infekcje wirusowe lub bakteryjne mogą wywoływać mdłości, które utrzymują się przez cały dzień.

W przypadku utrzymujących się mdłości przez dłuższy czas, zwłaszcza jeśli towarzyszą im inne objawy, takie jak bóle brzucha, gorączka czy wymioty, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Jedynie specjalista może dokładnie zdiagnozować przyczynę dolegliwości i zalecić odpowiednie leczenie.

Czy mdłości w ciąży są codziennie?

Mdłości w ciąży to jeden z najczęstszych i najbardziej dokuczliwych objawów, z którymi borykają się przyszłe mamy. Choć większość kobiet doświadcza ich w pierwszym trymestrze, nie jest to regułą, a nasilenie objawów może się różnić. Jednym z kluczowych czynników wpływających na częstotliwość i nasilenie mdłości jest dieta oraz styl życia. Jak te elementy mogą wpłynąć na częstotliwość nudności w ciąży?

Jak dieta wpływa na częstotliwość mdłości w ciąży?

Dieta w ciąży ma ogromne znaczenie dla zdrowia matki i rozwijającego się dziecka. Wpływa również na częstotliwość oraz intensywność mdłości. Istnieje kilka zasad, które mogą pomóc w złagodzeniu tych nieprzyjemnych objawów:

  • Podziel posiłki na mniejsze porcje: Spożywanie mniejszych posiłków w regularnych odstępach czasowych może pomóc w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi, co zmniejsza ryzyko mdłości.
  • Unikaj tłustych i ciężkostrawnych potraw: Tłuste, smażone dania mogą podrażniać żołądek i nasilać objawy mdłości. Warto postawić na lekkostrawne posiłki, bogate w białko i witaminy.
  • Jedz pokarmy o niskim indeksie glikemicznym: Produkty o wysokim indeksie glikemicznym mogą prowadzić do wahań poziomu cukru, co z kolei zwiększa ryzyko nudności. Warto wybierać pełnoziarniste produkty, warzywa, owoce oraz chude mięso.
  • Imbir jako naturalny środek: Imbir jest znany ze swoich właściwości łagodzących mdłości. Można go dodać do herbaty lub spożywać w postaci tabletek dostępnych w aptekach.
  • Unikaj potraw o intensywnych zapachach: Kobiety w ciąży często stają się bardzo wrażliwe na zapachy. Unikaj intensywnie pachnących potraw, które mogą nasilać mdłości.

Jak styl życia wpływa na częstotliwość mdłości w ciąży?

Nie tylko dieta, ale także styl życia ma kluczowe znaczenie w zarządzaniu mdłościami w ciąży. Oto kilka praktycznych wskazówek:

  • Regularna aktywność fizyczna: Umiarkowana aktywność fizyczna, jak spacery na świeżym powietrzu, może pomóc w łagodzeniu mdłości poprzez poprawę krążenia i zmniejszenie stresu. Przed rozpoczęciem ćwiczeń warto skonsultować się z lekarzem.
  • Wystarczająca ilość snu: Zmiany hormonalne, stres i zmęczenie mogą zwiększać nasilenie mdłości. Odpowiednia ilość snu i odpoczynku jest niezbędna do zminimalizowania objawów ciążowych.
  • Unikanie stresu: Stres i napięcie emocjonalne mogą nasilać nudności. Warto praktykować techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, które pomagają w redukcji stresu.
  • Unikanie intensywnych zapachów: Intensywne zapachy, takie jak zapach perfum, odświeżaczy powietrza czy gotujących się potraw, mogą wywołać mdłości. Staraj się unikać takich bodźców w codziennym życiu.
  • Odpowiednie nawodnienie: Pij dużo wody, aby uniknąć odwodnienia, które może prowadzić do nasilenia mdłości. Dodatek do wody w postaci plasterków imbiru może dodatkowo złagodzić objawy.

Czynniki, które mogą nasilać mdłości w ciąży

Niektóre czynniki mogą nasilać objawy mdłości, niezależnie od diety czy stylu życia. Do najczęstszych przyczyn należą:

  • Zmiany hormonalne: Wzrost poziomu hormonów, zwłaszcza progesteronu, może wpływać na częstotliwość nudności.
  • Zmiany w układzie pokarmowym: Wzrost ciśnienia na żołądek i jelita przez powiększającą się macicę może nasilać mdłości w późniejszym etapie ciąży.
  • Reakcja organizmu na stres: Stres i niepokój związany z ciążą, a później zbliżającym się porodem, mogą również wpłynąć na nasilenie objawów.
  • Problemy z układem pokarmowym: Refluks żołądkowy, często spotykany w trzecim trymestrze, może wywołać nudności i wymioty.

Jak radzić sobie z codziennymi mdłościami w ciąży?

Codzienne mdłości w ciąży mogą być bardzo uciążliwe, ale istnieje wiele sposobów, by złagodzić ten stan:

  • Przekąski przed snem: Zjedzenie lekkiej przekąski przed snem, np. krakersów czy herbatników, może pomóc zminimalizować nudności rano.
  • Unikanie dużych posiłków: Zamiast trzech dużych posiłków, warto jeść 5-6 mniejszych porcji w ciągu dnia, co pozwala na lepsze trawienie i unikanie uczucia pełności.
  • Odpoczynek: Odpoczynek w ciągu dnia, szczególnie w pierwszym trymestrze, jest bardzo ważny, by złagodzić objawy zmęczenia, które mogą nasilać nudności.
  • Odpowiednia wentylacja: Utrzymanie świeżego powietrza w pomieszczeniach, w których przebywasz, może pomóc zredukować nasilenie mdłości.

Czy mdłości w ciąży są codziennie?

Co robić, gdy mdłości trwają przez cały dzień?

Mdłości w ciąży to jeden z najbardziej powszechnych objawów, które mogą pojawić się już na początku pierwszego trymestru. Dla wielu przyszłych mam, te dolegliwości stają się codziennością, prowadząc do poczucia wyczerpania i bezsilności. Choć mdłości zwykle ustępują w drugim trymestrze, w niektórych przypadkach mogą trwać dłużej. Czym więc można sobie pomóc, gdy mdłości utrzymują się przez cały dzień?

1. Zrozumienie przyczyn mdłości

Przede wszystkim warto zacząć od zrozumienia, dlaczego mdłości pojawiają się w ciąży. Wczesna ciąża wiąże się z intensywnym wzrostem poziomu hormonów, w tym gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która może wpływać na układ pokarmowy i powodować uczucie mdłości. Co ciekawe, w niektórych przypadkach, zwiększone poziomy hormonów mogą również podrażniać układ nerwowy, prowadząc do nadmiernej reakcji organizmu. Ponadto, stres, zmiany w diecie oraz problemy z trawieniem mogą nasilać dolegliwości.

2. Dieta i nawyki żywieniowe

Jednym z kluczowych czynników w łagodzeniu mdłości w ciąży jest odpowiednia dieta. Warto przestrzegać kilku zasad:

  • Małe, częste posiłki – zamiast jeść trzy duże posiłki dziennie, lepiej jest spożywać mniejsze porcje co 2-3 godziny. Dzięki temu poziom cukru we krwi jest stabilniejszy, co pomaga zapobiegać mdłościom.
  • Unikanie tłustych i ciężkostrawnych pokarmów – tłuszcze i potrawy smażone mogą nasilać uczucie mdłości. Lepiej wybierać lekkie, dobrze strawne jedzenie, takie jak gotowane warzywa, ryż czy chude mięso.
  • Picie wody – odwodnienie może pogłębiać mdłości, dlatego ważne jest, aby pić odpowiednią ilość wody, ale unikać jej picia w dużych ilościach na raz. Małe łyki w ciągu dnia to najlepsze rozwiązanie.
  • Imbir i cytryna – imbir jest znanym naturalnym środkiem łagodzącym mdłości. Można pić napar z imbiru lub żuć kawałki świeżego korzenia. Cytryna również może pomóc, jej zapach i smak działają kojąco na żołądek.

3. Odpowiedni wypoczynek

Sen i odpoczynek odgrywają kluczową rolę w radzeniu sobie z mdłościami. Zmęczenie i stres mogą nasilać nieprzyjemne objawy, dlatego tak ważne jest, by dać sobie czas na regenerację. W ciąży organizm potrzebuje więcej snu i odpoczynku, aby móc skutecznie radzić sobie z wytężoną pracą układu hormonalnego. Jeśli mdłości są szczególnie uporczywe, warto poświęcić czas na relaksację. Techniki oddechowe, joga dla kobiet w ciąży lub proste ćwiczenia rozciągające mogą pomóc zmniejszyć napięcie i złagodzić dolegliwości.

4. Leki i suplementy

Jeśli mdłości są bardzo silne i nie ustępują mimo zmiany diety czy trybu życia, warto skonsultować się z lekarzem. W niektórych przypadkach, specjalista może zalecić leki przeciwwymiotne, takie jak dimenhydrynat (Aviomarin) lub leki przeciwhistaminowe, które są bezpieczne w ciąży. Ważne jest, aby nigdy nie stosować leków na własną rękę, bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

5. Jakie inne metody mogą pomóc?

Oprócz diety i odpoczynku, istnieje kilka innych metod, które mogą pomóc w walce z całodziennymi mdłościami:

  • Unikanie zapachów, które wywołują mdłości – wiele kobiet w ciąży ma silną reakcję na zapachy, takie jak gotowanie potraw, zapachy perfum czy dym papierosowy. Unikaj tych, które cię drażnią.
  • Regularne wietrzenie pomieszczeń – świeże powietrze może pomóc w złagodzeniu uczucia nudności. Staraj się spędzać czas na świeżym powietrzu, szczególnie po posiłkach.
  • Odpowiednia postawa ciała – po posiłkach warto unikać kładzenia się. Lepszym rozwiązaniem jest spacer lub siedzenie w lekkiej pozycji przez jakiś czas.

Trwałe mdłości mogą być frustrujące i wyczerpujące, ale z odpowiednią strategią i wsparciem, możliwe jest ich złagodzenie. Pamiętaj, że każda ciąża jest inna, dlatego metody, które działają na jedną kobietę, mogą nie być skuteczne dla innej. Jeśli objawy są wyjątkowo uciążliwe lub jeśli istnieje jakiekolwiek podejrzenie powikłań, nie wahaj się skontaktować z lekarzem.

Czy każda ciężarna doświadcza mdłości codziennie?

Mdłości w ciąży, szczególnie te potocznie nazywane „porannymi mdłościami”, są jednym z najczęściej występujących objawów w pierwszym trymestrze. Jednakże, nie każda kobieta doświadcza ich codziennie, a sam charakter tego symptomu może się różnić w zależności od wielu czynników. Istnieje wiele mitów na temat nudności w ciąży, ale prawda jest taka, że każda ciąża przebiega inaczej, a mdłości mogą występować w różnym stopniu nasilenia oraz z różną częstotliwością.

1. Zróżnicowane nasilenie mdłości w ciąży

Nie każda ciężarna kobieta doświadcza mdłości codziennie. Mdłości mogą mieć różne nasilenie i czas trwania, a także mogą występować o różnych porach dnia. U większości kobiet nudności zaczynają się około 4-8 tygodnia ciąży i trwają do 13-14 tygodnia. U niektórych kobiet dolegliwości te mogą trwać dłużej, natomiast inne mogą nie odczuwać ich wcale. Dodatkowo, wbrew nazwie „poranne mdłości”, objawy mogą występować przez cały dzień, nie tylko rano​​. W przypadku kobiet, które doświadczają mdłości codziennie, zazwyczaj objawy mają umiarkowane lub silne nasilenie, ale czasami mogą być one łagodne, co sprawia, że nie wpływają na codzienne życie w znaczący sposób. Warto jednak pamiętać, że nieprzyjemne objawy są częste, ale przejściowe i z czasem zanikają, szczególnie po zakończeniu pierwszego trymestru ciąży​.

2. Dlaczego mdłości nie występują codziennie?

Choć mdłości w ciąży są powszechnym objawem, nie oznacza to, że występują one codziennie u każdej przyszłej mamy. Istnieje wiele czynników, które wpływają na intensywność i częstotliwość mdłości, w tym:

  • Poziom hormonów: Zwiększona produkcja hormonu hCG (gonadotropiny kosmówkowej) może powodować nudności. Jego poziom jest najniższy na początku ciąży, a zatem mdłości mogą być bardziej intensywne w tym okresie​.
  • Indywidualna wrażliwość organizmu: Każdy organizm reaguje inaczej na zmiany hormonalne i fizjologiczne związane z ciążą. U niektórych kobiet reakcje są silniejsze, a u innych mniejsze​.
  • Styl życia i dieta: Spożywanie tłustych, pikantnych potraw lub dużych ilości kofeiny może nasilać nudności. Częstsze i mniejsze posiłki, a także unikanie drażniących zapachów, mogą pomóc złagodzić objawy​.
  • Stres i zmiany emocjonalne: Wysoki poziom stresu również może wpływać na nasilenie mdłości. Relaksacja i odpoczynek mogą pomóc zmniejszyć objawy​.

3. Kiedy mdłości mogą występować codziennie?

U niektórych ciężarnych kobiet mdłości mogą rzeczywiście występować codziennie, zwłaszcza jeśli są one silne. W takich przypadkach mówimy o tzw. hiperemesis gravidarum – poważnej postaci mdłości, która może prowadzić do odwodnienia i utraty wagi. Tylko niewielki odsetek kobiet doświadcza tak intensywnych objawów, ale warto wiedzieć, że są one wymagające i mogą wymagać specjalistycznej pomocy. W takich przypadkach konieczna może być hospitalizacja, a leczenie może obejmować podawanie płynów dożylnie i leki łagodzące objawy​.

4. Co robić, gdy mdłości występują codziennie?

Jeśli mdłości są codziennym problemem, istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc złagodzić objawy. Należy do nich:

  • Regularne posiłki: Spożywanie małych, ale częstych posiłków w ciągu dnia może pomóc w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi, co zmniejsza uczucie nudności​.
  • Imbir: To naturalny środek pomagający złagodzić nudności. Można go spożywać w postaci herbaty, cukierków lub kapsułek​​:contentReference[oaicite:10]{index=10}.
  • Unikanie zapachów: Silne zapachy, zwłaszcza gotowania lub perfum, mogą nasilać nudności. Warto unikać takich bodźców​.
  • Hydratacja: Nawodnienie organizmu jest kluczowe, zwłaszcza jeśli mdłości prowadzą do wymiotów. Warto pić wodę lub napoje izotoniczne​.

Warto jednak pamiętać, że każda ciąża jest inna. W przypadku wątpliwości dotyczących intensywności objawów, zawsze warto skonsultować się z lekarzem, który pomoże ustalić najlepszy sposób leczenia i zarządzania mdłościami.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *